VALUE LIFE
VALUE LIFE
The man I am about to tell his story is of West African descent,
Born in Dakar, Senegal His name is Jean Pierre Adams
is said to be ten years old and his grandmother accompanied him to France
went, and he was adopted there and entered a Catholic school
he was studying.
He played football there, then for local clubs
he worked in a factory game.
Football has come to practice and the big French clubs
they were looking for, clubs like nimes, niece, PSG, mulhwusna
inside as well as the national team as a defender.
Personal life they married Mrs. Bernadette, when
he challenges society because of his white wife
they had met a lot, while I was living with Bernadette and the kids
they had two sons and lived a happy life for 13 years.
39 years ago on march 17/ 1982 Adams for a knee injury
for surgical treatment, he was admitted to the Hospital, however
the knee pain was cured without him, he walked to the hospital.
We Shackled the mistakes of the medical professionals while performing the treatment
he went into a coma while he was treated and tired but walked
walked out of the house, pushed in bed and returned home. Accordingly
without knowing one day, days after days, years after years
passing 39 years unconscious in bed,.
During this time his wife, Mrs. BERNADETTE, while
don't say tired it's youth till old age honor father
she gave the house what it deserved and on the day of the wedding they celebrated, the day
and the fathers also without exception of all grace, things of the heart
she tells him but he hears and has nothing to answer, their love
she talks to him about the one she put on that first time, the clothes he likes when
she would buy everything, football models and sportswear as well
I went out and bought it and made it next to his bed.
The hero is not too caught up in love with his football team score and
what the FRANCE national team is up to and the strong kids out
she spent her life playing for him, the day she made the national team
FRANCE takes the World Cup and there was a special event at Adams' house.
Their wife is separated from my husband by natural death
empty in the hope of getting out of bed for over 15,000 days
she didn’t separate from him, all her life, her youth , her adulthood
she with old age her husband His nothing to say to him
she spent time with us.
On 09/09/2021, however, it was not good for Adams and Mrs. Mrs. Bernadette
while waiting for him to be healed at the age of 73 he died the truth of the world
he moved on, and this time his wife was in great grief
she told CNN. “If he had never stood up, he wouldn’t have us
seeing, he kissed his children without hearing my voice,
I was hoping to convey my message to them, but death
I never thought it would come, for me the days are hard to come by
being for me, I ooze my house, my eyes look at the bed and my hands are machines
oxygen I met for over thirty years will die hard for me. Today’s
for him it is a real rest but for me it is the trouble and the excesses of life’’
she said, tears of truth leading her beloved husband to the ground.
My main point here is that we compare two things, Jean
Pierre Adams, a medical professional who is valuable to both work and people
his life was taken away, his day, his purpose ,
revelation, what he says he has is a mistake by someone Hope
and the family lives without darkness and dies without dying
thirty-nine years ago, Here in our country in
Famous artist Tamit Dasta goes to the hospital for tonsillitis and makes a mistake
medical professionals missed the wedding that was just a few minutes away, the concert
He was preparing , the many jobs he planned to do that Price it
laachu He escaped with their jobs and their son for man.
Jean Pierre Adams on the other hand is a wife of human life and promise
he has a high value for her , though it may not appear to him , let
despite not hearing it, he is an example to the world beyond his family
become a loving Queen, who valued her marriage faithfully
she responded not to people, but to herself
she paid for so many years of faithfulness, the price for Adam's life
gave, without regret really only love novels and movies
you showed that on the work that blew the world away, yes
she is the Queen of love, yes she seems to be the wife of the World ,
yes I say again she is a visitor and a marital fidelity.
The eldership
Jaarsummaa keessatti qaama barbaachisaa sadiitu jira. Isaanis: Qora mataa, qora miilaafi murticha tahuu beektuu?
Aadaa Oromoo keessatti Jaarsummaa sirna araaraafi haqaati.
Jaarsummaan aadaa Oromoos ta’e Sirna Gadaa keessatti kabajaa guddaa qaba. Jaarsummaan kafaltii waan hingaafanneef kan harkan qalladhe jedhee irraa baqatu hinjiru. Jaarsummaan walqixummaa, dhuugaafi haqaan saba tajaajila. Jaarsummaa keessatti kaadhimamuun akka ulfina guddaatti ilaalama. Namni jaarsummaaf kaadhimamu umriin kan raage, samuun kan bilchaate, kan arrabaan qarame ykn haasaa beeku ta’uu qaba.
Jaarsummaarratti jaarsolii tokkoo oltu irratti hirmaata. Jaarsoliin kunneen dubbii garee lamaan gidduu jiru erga sirriitti ilaalaniifi dhaggeeffatanii booda murtii kennu. Murtii jaarsoliin kennan kan namoota ykn gareewwan waldhaban walitti araarsuufi hariiroofi walitti dhufeenyasaanii caalaatti cimsuudha.
Nama ykn garee murtii jaarsoliin kennan hojiirra oolchuu seeratu itti jiga, ni lagatama, hawaasa keessaa darbatama, duunaan biyyi ba’ee hin awwaalu, cidhas ta’e daboo yoo waammate namni hindhaquufi. Kanarra darbees yeroo muraasaaf biyyaa akka ari’amus ni taasifama. Kanaafuu dubbii jaarsi mure kan didu hinjiru.
Jaarsooliin seera jallisan yoo jiraatan jaarsummaa biroo keessatti qooda hin fudhachiisan. Namoonnis jaarsummaa abalu keessa jirurratti hin dhihaadhu jedhanii diduuf mirga qaba. Jaarsoliinis mindaas ta’e matta’aa waan hin fudhanneef sababa seera jallisaniif hinqaban. Jaarsolii keessatti qooda kan fudhatan garee lamaanirraa firooma kan hinqabane ta’uu qabu. Baay’inni namoota jaarsa ta’uu danda’anii murtaa’aa waan hinta’ineef garee lamaan qixa kan ilaalantu filatamu. Gareen lamaanis namoota jaarsa naaf ta’u jedhan himachuu danda’u. Jaarsoliinis nama isaan hogganu filatanii dubbii ilaaluu eegalu. Akka seerri hin jallannees garee lamaanirraa nama walqixxee fudhatanii kan garee hinqabne ofitti dabaluun dubbicha ija walqixaan ilaalu.
Jaarsooliin maqaa ofii jecha seera hinjallisan; hindabsanis. Jaarsoliin seera yoo dabsan ykn jallisan rakkina addaatu irra ga’a; ulfina hawaasaa ni dhabu, jaarsummaa kamuu keessatti qooda hinfudhatani, kabajaa hinargatan, akka jiraa du’aniitti lakkaahamu.
Kanaaf jecha, jaarsoliin ulaagaafi sirna jaarsummaa cabsaniifi matta’aa fudhatan hin jiran. Oromoonis safuu waan beekuuf murtii jaarsoliin kennan ni kabaja, Gareen waldaban lamaanis murtii jaarsolii hindidan. Jaarsoliinis maqaa ofii kan eeggatan, kan safuu qaban, kan sirna jaarsummaa safeeffatan, hundumaa walqixa kan ilaalan, haqaafi dhugaan kan hojjetan ta’uu qabu.
Yunvarsiitii Naannoo Oromiyaatti Daareektarri Inistiitiyuutii Qorannoo Afaan, Aadaafi Artii Oromoo Obbo Leeniin Quutoo gaaf-deebii Gaazexaa Bariisaa waliin taasisaniin akka jedhanitti, Aadaa Oromoo keessatti jaarusummaan iddoo olaanaa qaba. Jaarsummaan gaaddisa mukaa jala geengoo ykn korboodhaan taa’uudhaan raawwatama. Namni kamuu jaarsummaarratti hirmaatee taa’uu ni danda’a; jaarsummaan dhorkaa hin qabu. Jaarsummaa keessatti qaama barbaachisaa sadiitu jira. Isaanis: Qora mataa, qora miilaafi murticha.
Qorri mataa miilaa qaamolee dubbii dhalate gamaa gamanaa walitti fidanii ummanni akka irratti mari’atu taasisaniidha. Murtichi waan hirmaattonni jaarsummaarratti hirmaataniifi qorri mataa miilaa irratti dubbatan hunda dhaggeeffachuudhaan murtii kenna.
Sirni kun Maccaafi Tuulama biratti ‹Ilaafi ilaamee› yoo jedhamu, Sikkoo Mandoo biratti ammoo “Kottu Dhufee” jedhama.
Jaarsummaa Oromoo keessatti gaafa dubbii dhugaa bira ga’anii alangeedhaan murteessuuf jedhan namni murtii kanarraa guungummii ykn komii qaban ni gaafatamu.
Murtiin deemamaa jiru sirrii miti jedhee kan yaadu yoo jiraate, guungummiisaa ykn komiisaa dhageessisa. Yoo guungummiinsaa sirrii ta’e dubbiin nu jala lo’e jedhanii achumatti sirreessu. Yoo namichi haala hin taaneen hubateera ta’e sirriitti itti himanii hubachiisu ykn amansiisu. Yoo dubbichi galanii irra deebi’anii ilaaluu barbaachise ammoo beellama biraa qabatanii walitti deebi’u.
Aadaa Oromoo keessatti abbaan murtii utuu murtii kennaa jiruu yoo haxxiffate murtiin sun sirrii miti, Waaqni waan himaa jiru qaba jechuudha. Sagaleen nama murtii kennuu sirriitti qajeelee ba’uu baannaan, ykn utuu dubbatuu afaansaa yoo dogoggore arraba haqadheen dubbii kana irra ciisee ilaala jedhee murticha kennuu dhiisee gala. Nami lubbuun namaa harkatti bades gumaa baasee jaarsummaadhaan walitti araarama.
Jaarsummaa keessatti gumaan kaffaltii lubbuu namaatiif ba’u miti. Gumaan araara maatii nama, firaafi gosa waldhabeeti. Qalbii namoota, maatiiwwan ykn gosoota waldhabanii gumaadhaan deebisanii walitti ijaaru. Kaayyoon gumaa inni guddaan horii kennamu utuu hintaane araara jedhu Obbo Leeniin.
Odeeffannoon Mana Murtii Waliigalaa Oromiyaarraa arganne akka mul’isutti, Jaarsummaan maanguddoota ykn jaasolii biyyaatiin kan raawwatamu yoo ta’u, walitti bu’iinsaafi waldhabdee uumame karaa nagaan furuufi araara buusuuf gargaara.
Imaammatootniifi seerotni sadarkaa Federaalaattis ta’e naannoo Oromiyaatti ba’anis jaarsummaa ni jajjabeessu. Jaarsoliin hojii jaarsummaatiif moggaafamanis hawaasa keessatti amanamaa kan qaban, haqaaf kan dhaabbatan, garee lachuu irraa bilisa ta’anii dhimma ilaalamaa jirurraa bu’aa ykn faayidaa eeggatan kan hin qabneefi hawaasa keessatti waan gaarii hojjechuudhaan maqaa gaariifi fudhatama kan qaban ta’uu qabu.
Jaarsoliin araaraa garee walfalman walqixa ilaaludhaan gara araaratti akka dhufan taasisisuufi iccitii sababa jaarsummaatiin beekan eeguu qabu. Jaarsummaarratti gareen walfalman lamaan qaamaan adeemsa sirna jaarsummaarratti argamuu kan qaban yoo ta’u, jechoota miira namaa miidhuufi araara gufachiisuu danda’anirraa dubbachuurraa of qusachuu qabu. Walfalmiin yeroo gabaabaa keessatti araaran akka xumuramuufis deggeersa barbaachisu taasisuu qabu. Garee lammaan keessaa tokko yaadasaa yoo ibsatu inni kaan gidduu seenuu ykn dabareesaa malee dubbachuu hinqabu.
Jaarsoliin dhiibbaa kamirraayyuu bilisa ta’anii dhugaafi haqaarratti hundaa’uun hojii jaarsummaa ykn araaraa geggeessuu qabu. Jaarsoliin dhimma jaarsummaa ilaalaa jiran waliin walqabatee garee kamuu waliin walittidhufeenya bilisummaafi giddugaleessummaa dhimmichaa miidhuu danda’u hunda irraa of qusachuu qaba.
Jaarsummaan sirna waldhabdeen falmii idileen ala ittiin furamuufi jaarsoliin moggaafaman murtii dhumaa itti kennan yoo ta’u, araarri ammoo sirna walfalmii idileen ala gareen walfalman deeggarsa jaarsoliitiin walitti dhihaatanii falmii isaanii waliigalteedhaan hiikkatan jechuudha.
Dhimma ofii jaarsummaan xumurachuun hariiroo jireenya gareewwan lamaanii cimsuun nageenya hawaasaa mirkaneessuu, baay’ina hojii manneen murtii hir’isuu, yeroofi baasii walfalmitootaa qusachuu, haala si’ataa ta’een haqa argamsiisuu keessatti gahee ol’aanaa qaba.
The Morality of the Morning Tradition
Dur dur irraa eegalee Oromoon Sirnaa fi Safuu mataa isaa danda’e qaba.Sirna Diimookiraasii jedhamee Adunyaan kun ittiin bultu bu’uurri isaa sirna Gadaa Oromoo akka ta’e qorattoonni hedduun lafa kaahaniiru.
Oromoon Sirna Gadaan Diimookiraasii Adunyaaf gumaache,Ofii isaatii garuu dhiibbaa sirnoota gita bittaa irra gahaa tureen Sirna,Aadaa fi Safuu isaatti akka hin gargaaramne ta’eera.
Oromoon Sirna Adunyaan kamiyyuu hin qabne Sirna Gadaatiin bula.Jiruu fi Jireenya isaa hundaa sirna kana keessa dhokachuun gaggeeffataa ture.Yeroo gaddaa,Yeroo Gammachuu,yeroo fuudhaa,yeroo eerumaa,Yeroo gumaa baasuu fi gumaa kadhachuu,Yeroo Uumama jallateef waaqa kadhatu sirna gadaan deeggaramuuni malee akkasumaan miti.
Anis Adeemsa sirna Gadaa kana guutummaan guutuutti beekuu baadhus,Waa xiqqoo Odeeffannoon Abbootii fi beektota irraa argadheen dhandhameera.
Abbootiin keenya dur yeroo balaan waloon nama miidhu biyyatti dhufu,amma balaan sun badutti mana isaanitti hin galan.Malkaa bu’anii Tulluutti ol bahuun marga Jiidhaa gurri hin cinne ykn Coqorsa qabatanii Farda collee liigamuun durba duudaa qabatanii Abbaan gadaa Alagee isaa fi haati siiqqees akkasumatti waaqa uumaatti himatu.
Gurraacha garaa garbaa,Leemmoo garaa taliilaa ajjeeftu gumaa hin baastu,balleessitu hin himatamtu maaloo haraarakee nuuf buusi jedhanii waaqa kadhatu.
Waan balleessine nuuf dhiisi,yakka keenya nutti hin lakkaahiin qabbanakee nuuf buusi jedhaniitu waaqa samiif lafa uume haraara kadhatu.
Kadannaan Abbootii kun waan dabe hundaa deebisa,Bokkaan yeroo eegee yoo roobuu baate kadhannaa saaniin rooba,Roobee yoo balleesse kadhannaa saaniin caama.
Akka har’aa safuu fi Aadaan cabee hunduu beekaa ofiin jechuun rabbi callise hin se’iina. Kadhannaa Abbotii keenyaaf rabbi osoo oolee hin buliin deebii kennaa akka ture Seenaan lafa kaaha.
Kunoo Guyyaa har’aas Abbaa Gadaa fi Haadha siiqqee Dabalatee Manguddoonnii fi Jirattoonni Godina shawaa Lixaa Aanaa Ada’aa Bargaa Akkuma duudhaa ganamaatti Collee Luugamuun,Seeraa Aadaa guutanii maaloo yaa uumaa dhibee harki kee nutt fide kana harki kee nurraa haa fuudhu jechuun waaqa uumaa ganamaa kadhataniiru.
Kadannaan kunis har’a qofaa osoo hin taane,guyyoota itti Aanan sadeen kan itti fufu ta’uu Odeeffannoon arganne kan mul’isu.
Maarree Muuxannoon kun godinaalee ,Aanaalee fi sadarkaa Gandootaatti gadi bu’ee namni hunduu rabbi haraara kadhachuu qaba.
Kana keessatti Abbootiin gadaa,Haadholiin Siiqqee fi Foolleewwan Oromoo gaheesaanii bahuu qabu.Bakkuma jiranitti haala duudhaan eeyyamuun haraara kadhachuu qabna.Yeroon kun Adunyaaf yeroo hamtuu dha.Haati reenfa ilmoo ishee,Ilmoon immoo reenfa abbaa fi haadha isaa awwaalachuu hin dandeenye.Kuni abaarsa malee homaa waan biraa miti.
Hundaafu Manguddoo fi Abootiin gadaa Aanaa Ada’aa Bargaa dursitanii duudhaa Oromoon nu yaadachuu keessaniif galata qabdu.Waaqni uumaa ganamaa nutty haa haraaramu.
The Morality of the Morning Tradition
Yeroo Hawaasni Baayyeen Oromoon eenyummaa keenya taachii hin hubatinitti, Bara 1961(G.C) Jaarraa Abbaa Gadaa maqaa saba guddaa awwaalame kanaan #Gamtaa_Barattoota_Oromoo seenaa saba Keenyaa keessatti kan jalqabaa tahe Magaalaa Harar (Biyyoo Adaree) tti gadi dhaabuun, gahuumsa siyaasaa Oromoo keessatti qabu fi sochii qabsoo kabachiissuu mirga dhala namaa Aliif jadhe Biyyoo Adareeti jalqabe.
Gamtaan kun maqaa eenyummaa saba kana calaqqissu "Gamtaa Barattoota Oromoo" jadhun gad dhaabbachuun isaa, samuu dargaggoota Oromoo hedduu booji'uu kan danda'ee fi rakkoo ummanni kun keessa jiru jalaa baasuuf, dhaloota yeroo sanii keessatti kaka'uumsa guddaa kan uume ture.
Manneen barnootaa sadarkaa lammaffaa fi sadarkaa tokkooffaa adda addaa Magaalaa Harar Keessatti argaman irra dadeemuun, ijoollee Oromoo hanga nama 51 tahan calalee walitti sassaabuun gamtaan kun akka hundaa'u kan godhe #Abdulkariim_Abraahiim_Haamid (Jaarraa Abbaa Gadaa) ture. Bara 1961 (G.C) keessa yaa'ii ji'a onkololeessaa taa'ameen, Jaarraa Abbaa Gadaa Dura taa'aa gamtichaa #Ahmad_Mahammad_Yuusuf, kan amma Georgia keessa jiraatu Barreessaa gamtaa kanaa, #Xahaa_Alii_Abdi, kan amma London keessa Jiru fi hundeessaa dhaaba ABO keessaa tokko kan tahe, #Jamaal_Alii_Abdi kan yeroo ammaa Torontoo keessa jiraatu fi #Proffeessar_Mahammad_Hassan, yeroo ammaa hayyuu beekamaa seenaa addunyaa kan tahan miseensoota babeekamoo Gamtaa Barattoota Oromoo Magaalaa Harar kana turan.
Gamtaan kun erga hundeefamee booda iddoo itti wal gahii taasifatanii fi shaakkallii itti gaggeefatan hin qaban ture. Yoo mana nama dhuunfaa oromoo tahetti marii taasisan mootummaan siyaasaan walqabsiisee waan dhiibbaa irra dhaqabsiisuuf, yeroo dorgoomiin kubbaa miilaa Kilaboota Magaalaa Harar jidduutti gaggeefamtu guyyaa Saftii fi Alhadaa eeganii, akka deeggartoota tapha Kubbaa Miilaa fakkaatanii Istaadiyoomii Kubbaa Miilaa magaalaa Hararitti hogu taphni gaggeefamu isaan marii isaanii gaggeefachaa wal ijaaraa turan.YOOM ASGEENYE SALPHATTI!!
Gamtaan Barattoota Oromoo yeroo duraatiif magaalaa Harar keessatti hundaa'e kun, Aadaa fi seenaa Oromoo leellissuu, Dhimma Hawaas-Siyaas-dinagdee Oromoo irratti hubannoo hawaasa oromoo cimsuu, Sabboonummaa Oromoo daraarsuun,dhaloota eenyummaa ofii beekee, ittiin boonuu fi alagaaf gadi ja'ee hin jiraanne uumuu kan jadhu kaayyoo godhachuun sochoo'aa turan. Deeggarsa qaama biraa tokkoon malee, Baasii, Kaka'uumsaa fi qindeessummaa ofiitiin, Bara 1961 (G.C) waltajii galma siiniimaa magaalaa Hararitti aggarsiisa Aadaa Oromoo seenaa Itoophiyaa keessatti isa jalqabaa tahe qopheessuun, agarsiissuu dandayanii jiru.
Dargaggoonii fi barattootni Oromoo Magaalaa Harar sodaa tokkoo malee sabboonummaa guddoon agarsiisa Tiyaatira Aadaa Oromoo yeroo duraatiif waltajii angawwoonii, keessumooni gurguddaani fi hawaasni hedduun argamanirratti gaggeessuun, daawwattoota hunda raajii keessa galchan.
Daawwattoonii Baayyeen kolfanii, ittiin gammadanii jiru. Kunimmoo Afaan Oromoo afaan qonnaa fi deeraa keessaa qofa osoo hin tahin, afaan Artii fi bashannansiisaa, akkasumas afaan barnootaa fi teeknooloojii tahuusaa, carraa Itoophiyaaf ittiin agarsiisan uumuu dandayyee jira gamtaan kun. Kun immoo mataa isaatiin milkaa'ina guddaa dha. Haalli kun hamillee cimtuu fi kaka'uumsa guddaa dargaggoota Oromoo #Afran_Qalloo Keessatti waan uumeef, bilisummaa ofiitiis milkeessuuf jaarmayni dhaabbata Siyaasaa cimaan ummata Oromootiif akka barbaachissu muuxannoon sochii gamtaa barattoota Oromoo kanarraa argame kan jechaan ibsame dhumu hin turre.
Erga Jaarraa Abbaa Gadaa fi Ahmad Mahammad Yuusuf faan barnoota sadarkaa lammaffaa xumuuran boodas, Sochiin Gamtaa Barattoota Oromoo Magaalaa Harar tun cimaa deemuun hanga bara 1965 (G.C)ti Tuuta Hawwissoo Aadaa Hararghe cimtuu taatee sadarkaa "Kifilahagari" Harargheeti sochoo'uullee haalli itti gahuu dandeesseetu ture jadhu namoonni keessa turani fi kan ammaas lubbuun . Kana malees, #Baandii_Afran_Qalloo tan bara 1962 (G.C) booda uumamte keessatti miseensooni Gamtaa Barattoota kana keessa turan, hundeefamuu baandii afran qallootiif gahe qabu ture. Gaafa #Fincila_Qotee_Baalee kan bara 1967 (G.C) san keessatti, qabsaa'oota Harargheerraa dirmachuun yeroo san Oromoota Baalee cinaa dhaabbatan kaneen akka Jaarraa Abbaa Gadaa faan warra Gamtaa kana keessatti hirmaannaa guddaa qabaachaa turani dha. Bara 1969 (G.C) gara biyya Somaaliyaa fi Yamanitti baqachuun, #ABO_warra_hundeessan keessaa adda duroonni ijoollee Gamtaa Barattoota Oromoo Magaalaa Harar Kana Keessa turani dha.
Gamtaan Barattoota Oromoo Magaalaa Harar kan adda durummaa gooticha Jaarraa Abbaa Gadaatiin jalqaba bara 1961 (G.C) hundeefame kun, seenaa oromoo keessatti Gamtaa Barattoota Oromoo isa jalqabaa tahu isaa qofaan osoo hin tahin, qabsoo Bilisummaa Oromoo bifa hammayyaatiin eegalamuu keessatti bu'uuraa fi asxaa guddaa gamtaa kaayyee dha.
HOOKKAA, BOKKUU FI #AWAA
Awaa:- sirni gadaa oromoo qaamolee garagaraa gahee garagaraa qaban hedduu of keessaa qaba. Isaan keessaa inni hangafaa qaama #Awaa jedhamee beekkamuu dha. haa ta'uu malee hedduun keenya asirratti hubannaa walfakkaataa kan qabnuu miti.
Caffabuleessa jechuun qaama iddoo jiidhina qabu kan akka malkaatti bahee waaqa namaaf kadhatu jechuu yoo ta'u, dibbedhayeessa jechuunis akkasuma dibbee qabatee waaqa/Rabbi faarsee kan galata galchu jechuu dha.Gama biraatiin immoo gadakuteessa jechuun caasaa gadaa keessa hin jiru yookiin gadaa keessaa gahee hin qabu jechuu dha. Fakkeenyaaf #Raaba hin yaabbatu, gadaan hin dhaadatu. #Gadaa dabarsanii waliif kennan hin qaban jechuudha. Akkasuma baarkuteessa jechuun amantaa fi yaada qaamni kun baar kutee alaa dhufe (#Orma) jedhu of keessaa qaba.
Haa ta'uu malee gaafa Abbaan Gadaa yookiin bokkuun tokko waa balleessee argame qaamni tarkaanfii isatti fudhatu yookiin diinsuu danda'u qaama kana qofa. Walumaagalatti gahee guddaa taphata jechuu dha.
Maqaan ganamaa! Finfinnee
maqaan ganamaa eenyummaa Oromoo waliin hidhata guddaa qaba. Magaalaan finfinnee bara garbummaan dura maqaa gandoonni magaalittii ittiin waamamaa turte qabdi ture.
Haa ta’u malee, maqaawwan gandoota kanneenii dhiibbaa fi loogii sirnaatiin jijiiramuu dandaéera. Garuu, maqaan kaleessaa sun amam ilee seenaa keessaa akka armaan gadiitti yaadatama.
Mana Abbichuu – (kan yeroo ammaa Faransaay Lagaasiyoon jedhamuun beekkamu
Dildila, Tulluu Xiixaa – ( kan yeroo ammaa Inxooxoo jedhamuun beekkamu)
Madaaroo- -( kan yeroo ammaa Ayyar Xeenaa jedhamuun beekamu)
Araadaa- Piyaassaa Harbuu – (kan yeroo ammaa Kaazaanchis jedhamuun beekamu)
Tulluu Daalattii- (kan yeroo ammaa Araat Kiiloo jedhamuun beekamu)
Hora Finfinnee- (kan yeroo ammaa Fliwuhaa jedhamuun beekamu)
Caffee Tumaa- (kan yeroo ammaa Siddisti Kiiloo jedhamuun beekamu)
Laaftoo Tumtuu-(kan yeroo ammaa Nifaas Silki jedhamuun beekkamu)
Tulluu Fihee- (kan yeroo ammaa Shagolee jedhamuun beekamu)
Kara’aloo- (kan yeroo ammaa Hayilee Mangad jedhamuun beekamu)
Karaa Miixxee-(kan yeroo ammaa Gojjaa Mangad jedhamuun beekamu)
Karaa Akaakoo-Daandii Bishooftuu Sokorruu- (kan yeroo ammaa Markaatoo, Massaalamiyaa jedhamuun beekamu)
Malkaa Oboshee- (kan yeroo ammaa Baambiis jedhamuun beekamu)
Jamoo-Qaraaniyoo Birbirsa-Araadaa Giyoorgis jedhamuun beekamu)
Dhummuugaa-(kan yeroo ammaa Ginfillee jedhamuun beekamu)
Dhakaa Araaraa-( kan yeroo ammaa Fiitbarj edhamuun beekamu)
Muujjaa- -( kan yeroo ammaa Shiiroo Meedaa jedhamuun beekamu)
Waayyuu- -( kan yeroo ammaa Qacanee jedhamuun beekamu)
Dhakaa Booraa- ( kan yeroo ammaa 22 Maazooriyaa jedhamuun beekamu)
Golboo-Goofaa Safar jedhamuun beekamu)
Jaajjaa- ( kan yeroo ammaa Biheera Tsiggee jedhamuun beekamu)
Hurufa Boombii-Jaanmeedaa jedhamuun beekamu)
Qaalee-Askoo Didiimtuu-( kan yeroo ammaa Shagolee Meedaa jedhamuun beekamu)
Harbuu Irreechaa- ( kan yeroo ammaa Raas Hayluu Safar jedhamuun beekamu)
Sulula Garbii- ( kan yeroo ammaa Taklahayimaanot jedhamuun beekamu)
Boroo Kormaa-( kan yeroo ammaa Gollaa Mikaa’el jedhamuun beekamu)
Qabbanaa’aa- ( kan yeroo ammaa Qabbannaa jedhamuun beekamu)
Asaffaa shaaroo Lammii Haata'uu(1928---2013)
Asaffaa Lammii Haata'uu(1928---2013)
Asaffaa Shaaroo Lammii gootichi Salaalee, warra Dhaayee eenyu inni?
“Kan si caalutu na argate”
Asaffaa Lammii Haata’uu gootichi Salaalee sanyiin B/Jeneraal Taaddasaa Birruu, sanyiin Agarii Tulluu sirna abbaa lafaafi cunqursaa lammiisaa jabana mootolii habashaa keessa mormaa kan tureedha. Maqaan dhalootasaa Asaffaa Lammii Haata’uu kan ta’e, hawaasa Oromoo biratti Asaffaa Shaaroo Lammii jedhamuun…….., beekama. Shaaroo jechuun maqaa masooti. Kunis “Ashaarimmoo, ykn abbaa aangoo aangoo irraa fonqolchi” ashaari kan jedhurraa kan dhufe yoo ta’u, sababa shimalaan inni diinotasaa ashaaroo godhee galuuf, walirra naqaa tureef akka moggaafameefitu himama.
Jabana Jaanohi keessa namni tokko tokkorratti, naannoon tokko naannoo tokkorratti olaantummaafi dandeettii ciminasaa agarsiisaa ture. Ati na gabbari. Natu sii oli. Ati na jalatti buli. Sin reeba jechuun wal qoccolaa turan. Abbaan Asaffaa obbo Lammii Haata’uus qooda kana keessaa gahee qabu. Gosa isaa warra Darroo dhiisee gara Dhaayee Sillaasee iddoo gosti inni keessaa dhalate hin jirretti, kan godaanes “nu gabbari” jedhanii taa’ii fi ka’ii waan dhoorkaniif.
Obbo Lammii Haata’uu akkuma goota kamuu biyya koo dabarsee hin kennu. Biyyi koo hin koloneeffamtu jechuun Xaaliyaaninis lolanii Faranjii lama ajjeesanii turan.
Kuyyuu gosa Kuraa Gosee jedhamurraa kan dhalatan obbo Lammiin Fitawraarii Muluu Hasanuu waliinis situ na gabbara. Ani sin hin gabbaru. Anis dhiiraa; atis dhiiraa jechuun yeroo dheeraaf wal mormaa turanii jiru. Fitawraarii Muluu Hasanuun gooftaa Xaaliyaanotaa, biyyasaa kolonii jalaa oolcheedha. Sirbi weellisaa Taaddalaa “…Muluu Hasanuu malee kan qawweetti fooxaa maru hin jiruu, garaa kutate malee kan du’aaf ajjeechaa malu hin jiruu” jedhus ragaadhuma isaati.
Shallamaa (2010:330)
…..Dajjaazmaach Asaffaa Wasanee Kaasaa waliin kutattoota ijoollee biyya jaallatan qabatanii, Fardaafi lafoon Finfinnee karaa Inxooxxoon ijoollee Sulultaa waliin ba’anii Xaaliyaanii ba’aa gala dhoorkan. Balaachaw Hasanuu Farda isaa Abbaa Giddiin, Muluun ammoo Abbaa Giraanyin akka xiyyaara samiirraa furguuganii akka Simbirbutaa diida rukutaa ture. Bara 1931-1935 tti ijoollee Darroo, Kuyyuufi Dhaayee waliin raayyaa ittisaa/loltoota mataa isaanii hundeessuun “Mataa Goraa” jechuun moggaasuun baandotaafi Xaaliyaanii waan wallaalchisan.
Haa ta’u malee, Muluun akkuma seenaa gaarii hojjate seenaa xuraawaa goota Oromoorratti raawwates qaba. “Muluun garuu wantoota raawwate keessaa kan Salaale gaddisiise, kan jarri kaan sa’a fannisaniin osoo hin taane Agariifi obboleewwan isaa fannisiisuu isaatiin ture.” (Shallamaa, 2010 maxx.3ffaa)
Egaa obbo Lammiifi Muluun akkasiin osoo wal reeban………, ilmi Lammii Asaffaan guddatee Muluun akka walitti darban obbo Asaffaadhumti har’a ni himu.
Asaffaa Shaaroo Lammii abbaasaanii obbo Lammii Haata’uu fi haadhasaanii aadde Geexee Baatuu irraa bara 1928 (bara weerara Xaaliyaanii) godina Shawaa Kaabaa/Salaale/ aanaa Warra Jaarsoo, ganda Dhaayee Tuutiitti dhalate. Barnoota barichaa muka jalatti maqaa ofii katabachuuf muraasa kan baratan……, obbo Asaffaan umrii isaanii daa’imummaatti akkuma ijoollee hawaasa Oromoo Salaaleetti Farda Collee gulufsiisaa, Shimala qolachaa, wal’aansoo qabaa, loon akaakayyuufi abbaasaa tiksaa guddate.
Umriidhuma daa’imummaa isaanii kanatti shimala qolachuufi rukutuu baay’ee kan danda’an guyyaa ayyaana Astaroo ykn yeroo Taabotni bahee ayyaanni kabajamu, dargaggeessi qolannaa isa jedhamu taphatu. Uleen wal akaawu. Asaffaan nama rukutee osoo hin buruksin, osoo hin miidhin hin galu jedhan. Yeroodhuma kana guyyaa tokko Bataskaana Mikaa’ela Qacammee ji’a Sadaasaa keessa kabajamutti, Asaffaatti dargaggeessa 9 ta’anii itti marsinan. Salgan isaanituu Shimalaan kukuffisee akka biraa deeme maanguddoon ollaasaanii obbo Girmaa Abarraa ni himu.
Haaloo kana ba’uuf jecha dargaggeessi kunneen 12 ta’anii naannawa gabaa “Arbii” jedhamutti eeggatan. Guyyaa kanas Asaffaan achi utaalee, as utaalee nama kudha lamaanuu shimalaan lafa ciciibsee biraa sokke. Gosti abbaa Asaffaa iddoo dhalootan naannawa inni jiraatu….., kana kan hin jirre yoo ta’u, sababuma kanaanis gosti Faaxoo jedhamu nu gabbari jedhanii hacuucaa akka turan Obbo Asaffaan ni dubbatu. Kanumaanis xiiqii isaa itti cimsaa dhufee, “abbaan kiyya Muluu iyyuu hin gabbarree natu sin gabbaraa?” jedhee bosona Mogor seenee ture.
Sababni kana yaa ta’uu iyyuu malee, irra caalaatti obbo Asaffaan yeroo kana bosona kan seenaniif, abbootii lafaa lafa ummatarraa saamanii, hiyyeessa beelan fixaniifi mootummaa yeroo sanaa sirna isaa jibbuun akka ta’e har’as hafuura gaddaan dubbatu. Abbootii lafaa warra yericha maqaa “irboo, sisoo” jedhuun lafa Waaqni qixa kenne saamuun tokko qooqa bulchaa….., ofii quufa bulanirratti duulaa ture. Abbaan hiyyeessaa Asaffaa Shaaroo Lammii.
Sirni Fiwudaalizimii fi naafxanyootaa siyaasa Itoophiyaa keessatti mirga dhala namaa uumamaan laatameef irraa mulqaa ture. Abbaan Lafaa ofiisaanii ergama Waaqa biraa dhufe of godhanii hiyyeessi waan ofiif qote harka caalaa akka isaaniif qoodu gochaa turan. Lafa bal’aa qote bulaa saamee……., sanumaayyuu ofiisaa harka maratee taa’ee qonnaan bulaa irraa Irboo safarata. Humna uummataa burqaa jireenyaa godhatee ittiin jiraachaa ture. Sirna Fiwudaalizimii fi naafxanyaa kana dhabamsiisuuf qonnaan bultootni Baalee fi Oromootni biroo seenaa keessatti ogguu ka’u. Gootota kanneen keessaa sirna abbaa lafaatiin wal’aansoo kan qabaa turan keessaa ammoo goototni Salaalee adda dureedha. Dokumentarii seenaa Asaffaa Shaaroo Lammii, (DHRTVO,2006).
Abbaan Asaffaa obbo Lammii Haata’uu sanyii warra Fiwudaalizimii fi naafxanyootaa ta’uu baatus…., gootummaa isaa ilaalanii abbootiin lafaa gara ofiitti fiduun abbaa lafaa taasisaniiru. Intala isaaniis kennaniifii itti soddoommatan. Aangoos qoodanii kennaniifii jiru. Akka gootummaa isaa kanaan Oromoodhumatti garagalee Oromoota jilbiinfachiisuuf. Lammii Haatahuu keessa isaatti amanee fudhachuu baatus abbaa lafaa ta’ee hiyyeessa irraa Irboo nyaatee jira. Ilmi isaa Asaffaa Shaaroo Lammii tokkichi qofaa dhalate, hojii abbaa isaa kanaafi abbaa lafaa ijjisaa akka argu hin fedhu. Roorroon hiyyeessaa kun Asaffaa mataa dhukkubse.
“Lafa kan diriirsee uume Waaqa. Kan ifaaju qonnaan bulaadha. Maaf tokko abbaa humnaa ta’ee callisee harka maratee taa’ee qonnaan bulaa irraa Irboo safarata?” jechuun haaloo hiyyeessaa bahuuf bosona lixe. Abbootii lafaa reebee rasaasa bichisiifate. Kan didde uleen olii fi gad ari’ee shimalaan haleela.
Abbaan Asaffaa obbo Lammiin dureessa. Abbaa qabeenyaa guddaa ture. Ilma isaa tokkichaan “Taa’ii nyaadhu,” jedhee kadhatee dadhabe. Asaffaan garuu abbaa isaatiyyuu “hiyyeessa irraa Irboo hin nyaatin. Ba’ii hojjadhu,” jechuun itti garagale. Hiyyeessa Harreedhaan midhaan qe’eetti fidanii Irboo abbasaaf safaranis dhoorkee, “Deemaa, fudhaa galaa midhaan keessan. Ofii hojjattanii maaf orma gabbartu? Abbaan koo hojjatee yaa nyaatu,” jechuun isaan deebisaa ture. Abbaan isaa obbo Lammiin garuu “Gurbaa as natti garagaltee?” jechuun qawwee fudhatee Asaffaatti dhukaase. Ta’us Asaffaa rasaasni hin rukutne. Xiiqiin qabamee, garaa kutatee qabsoof gara bosona isaatti qajeele. Gidduu gidduun bosonaa bahee qe’ee abbaasaa oolee kan bulus haraama jedhe.
Qabsoon Asaffaa qabsoo uummata cunqurfamaa waan ta’eef….., ummatni Salaalee baay’ee isa jaallata. Karaa waraanni Jaanohii fi Dargii jiru akeeku. Yoo itti cimtes dhoksanii irra dabarsu. Abbaan isaa gaabbee ilma isaatti fuudhuuf Asaffaadhaan “Koottuu gali ilma koo. Bultii ijaarradhu. Lukkeelee mootummaa sirraan dhoorkaa” jedheenii matta’as kennee ture. Asaffaan “Tole garuu, ani abbaa lafaa hin gabbaru. Fuudhicha nan fuudha,” jedhe. Guyyaa cidha isaas hamoomotni bahee yeroo missirroo fuudhanii galan, tooftaan qabuuf itti marsan. Gootichi garuu fardaan gulufee harkaa bahe.
Hiriyootasaa kanneen bosona waliin seenan, Abarraa W/Yohaannis, Simee Kuyyuu, Asfaaw Daanyee, Abarraa Tasammaa, Nagaash Mootummaafi kkf……. waliinis abbootii lafaa hedduufi baandota Hayilasillaasee holqa seensisan.
Boodarra garuu gidduudhuma kanaan Hayilasillaaseen kufee dargiin yoo dhufu waraana dargiin barbaadamuu eegalan. Kanaafis harka hin laatne. Waraana loltoota dargii waliin guyyaa tokko naannawa Badhaadha Jaarsoo jedhamee waamamutti dhukaasa walitti bananii loltoota dargii keessaa nama lama ajjeesanii turan.
Kana booda….., Asaffaan hiriyoota isaatti nagaa dhaammatee gara Yaayyaa Gullallee imale. Achittis kan caalu Agarii Tulluu waliin wal argate. Bosona Yaayyaa Gullallee biyya Badhaadha Dilgaasaa/Miidhee/ ganda baalabbaata Gizee Walaa jedhamu keessa turan. Gizeen Walaa jaarsa biyyaa Asaffaa fa’iif galaafi gargaarsa adda addaa gochaa tureedha. Agariin garuu yeroo kana obboleewwaniifi loltoota isaa waliin jira. Haaluma kana keessa Fitawuraarii Muluu Hasanuun loltoota isaa fidatee dhufee Agarii fi Asaffaatti waraana bane. Dhukaasa sa’aatii dheeraa boodas loltoota Muluu keessaa namni lama du’anii namni Burruusee jedhamu ammoo rukutamee baattamee gale.
Egaa turtii fi qabsoo yeroo dheeraa booda Asaffaan jireenya dirree qabsoo dhiisee galuun qe’ee abbaasaaniitti deebi’ee jireenya hawaasaa jiraachuu eegale. Haadha warraa isaa “Asaffaa fidi” jechuun hedduu dararamaa turte….., aadde Tsiggee Seefuu waliin walitti deebi’anii bultoo ofii qajeelfatan. Ijoollee Sadiis godhatanii erga waggaa kudhanii ol nageenyan mana isaanii jiraatanii booda guyyaa tokko cidha olla isaanii kan obbo Gaarradoo Watoo, deemanii erga galanii booda, loltoota dargiin qabamanii sokkan. Kana booda, waggaa sagaliif osoo hin deebi’in turan jedha ilmi isaanii Balaay Asaffaa.
Dubbiin akkas ture, Asaffaan cidha ollaa isaa kan obbo Gaarradoo Watoo akkuma aadaa Oromtichaa hamaamota waamamee dhaqe. Obbo Gaarradoon diina/nama wal loleen/ qaba ture. Namni inni wal loleen kun guyyaa cidha Obbo Gaarradoo kana dhufee obbo Gaarradootti dhukaasee ajjeesee sokke. Missirroowwan osoo handarii daaddisaa eegan milkiin jalaa godaante.
Anaa boo’uu ta’uu jabbiin miilarra na dhaabbatte jedhama mitiiree. Duraa Asaffaa karaa ittiin argatan barbaadu waan ta’eef, sababuma guyyaa san achi jiruuf qofa obbo Gaarradoo situ ajjeese jechuun loltoota dargiin qabamee gara mana hidhaa Fiichee qajeelfame. Harki Asaffaa garuu harka dhiigaa akka hin taane….., hawaasni Salaalee ragaa ba’aaf. Kanaafis akkas jedhanii sirbaniif.
Shaaroo Lammii
Ya Asaffaa Shaaroo Lammii
Shakashakii seenii waknii
Goobaa kormaa(2)
Ya Asaffaa Shaaroo Lammii
Si hidhanii qoodaa ormaa(2)
Goba kormaa goobsisanii
Ati hidhamnaan yaa Asaffaa
Daa’ima kee boochisanii(2)
Shaaroo Lammii(2)
Keessa namaa
Hin beektu namnii
****
Shimalli kee faalaxamee
Falaxamee shooruu qabee(2)
Ati hidhamnaan ya Asaffaa
Daa’imni kee boo’uu qabee(2)
Shimalli koo hin shooru hin jennee
Daa’imni koo hin boo’u jennee
Ya Asaffaa goobaa kormaa
Si hidhanii qoodaa ormaa(2)
****
Mi’a Fardaa Meendhacha too
Shaaroo Lammii
Goota nagaa Qeerransa koo
Ya Asaffaa Daamaa Qal’oo
Shakashakii maaloo balloo
****
Ya Asaffaa Geexeen dhaltee
Asee yaa korma koo
Shakashakii yoo siif gamtee…..
Jedhanii sirbuun qooda ormaa hidhamuusaa ragaa bahuuf. Manni murtii olaanaa Fiichees hanga dhimmisaa qulqullaa’utti jedhee mana hidhaatti ol darbe.
Bara qabsoosaa argachuu dadhaban haaloo ba’uuf jecha sibiila kg 50 ta’e, (Jiboo) jedhamuun miila isaa lamaan walitti hidhan. Gidduu miila lamaanii ammoo….. sibiila Amartii fakkaatu (xiqirtii) kan jedhamu loosanii miilasaa nyaachisaa turan. Ulfaatina isaarraa kan ka’e Jiboo kana ittiin socho’uun rakkisnaan, mormasaan irraa deeggaruuf jecha, finyoo mormatti hidhatee irraa ittiin ol harkisaa jiraate. Haa ta’u malee sibiilli kun miila isaa waan miidhef hanga har’aattillee ni okkola. Baay’ee socho’uu hin danda’u. Kaan naaffisanii, kaan kolaasanii, kaan ajjeesanii barabaraan Oromootti wal furaa turan. Inni isaan hanqatee har’as wayyaaneen Kaffiyaaloo Tafarraa miila irraa murtee godaannisa kalee sabatti deebiste.
Asaffaan mana hidhaa erga galees sabasaaf yaaduu, waan gaarii hojjachuu, hiyyeessaaf quuqamuu hin dhiisne. Mana hidhaa Fiichee keessattis, osuma sibiila kg 50 kanaan miilli isaa walitti hidhamee jiruu, biqiltuu harbuu dhagaa jalatti biqiltee jirtu tokko argee, dhagaa jalaa fuudhee iddoo biroo dhaabuun kunuunsuu eegale.
Waan biqiltuu kana dhaabe qofaaf, Shaalaqaa Zawudee kan jedhamu, ajajaa olaanaan “Maaf dhaabde? Eenyutu dhaabi siin jedhe? Eenyutu siif eyyame……?” jechuun harka hafes itti dabalee harki isaa lamaanuu, akka hidhamu taasise. Ciibsanii bishaan qorraas itti naqu ture. Harkiifi miilli lachuu erga hidhamee booda Asaffaan akkatti socho’u dhabee cinaachan lafarra foqoqaa ture. Kana qofa osoo hin taane, sababuma kanaan lafa jalatti dukkana keessatti, akka hidhamu taasifame.
Biqiltuu waan dhaabeef qofa adabame. Dhuguma kaayyoon mootummoota darbanii nama qofa mitii qilleensa Oromiyaallee kolaasuu ture. Mukti harbuu Asaffaan dhaabe, sun carra qabeessa ta’ee, seexaan guddatee har’a illee oddoo mana hidhaa Fiichee keessatti “Harbuu Asaffaa Shaaroo Lammii” jedhamuun waamama.
Asaffaa fi Agarii Tulluu garaagarummaa torban tokkootti qabaman. Yeroo Agarii fi obboleewwan isaa goototni Salaalee shiraan fannifaman Agariin Asaffaatti nagaa dhaammatee ture. “Nagaatti kaa ani hiikkamee” jedheen. Agarii fi obboleewwan Lamaan Agarii dabaan warri sanyii balleessan gara jabeeyyiin Hayilasillaasee fannisan. Asaffaan haaloo Agarii kana bahuuf xiiqii qabatee lolaaf of qopheesse. Garuu kan yaade osoo hin milkaa’iniif hafee………, innuu qabamee mana hidhaa galuun dabareen fannoo itti aanu kan isaa ta’uuf qoqophaa’ame.
Asaffaan bara 1961-1969 waggaa Sagaliif mana hidhaa ture. Bara 1965 bilisa bahus garuu, osoo hin turin ennasuma mana hidhaatti deebi’e. Bara kana dabareen Agarii isa geessee murtiin du’aa itti murtaa’ee akka ajjeefamuuf hunduu dhiyaate. Bishaan danfaa keessa cuuphanii affeelanii ajjeesuuf bishaan danfaan Baarmeeliin dhiyaate. Sana booda du’aa isaa fannisanii uummataan sodaachisuuf Wadaroo fi muka itti fannisanis fidan. Abbaan Asaffaa Lammiin erga qabamee abukaatoo ilma isaaf ta’ee…., halkanii guyyaa dhaabbateef. Ol iyyannoo dhumaas fudhatee guyyaa fannoo Asaffaa beellama dheereffachiise. Uummatni Salaalees kana ibsuuf gootichaaf akkas jedhanii sirbaniif.
Motobiliin laga hin buluu
Yoo katamaa taatee malee
Gosti ofii nama hin kennuu
Gosa ormaa taatee malee
***
Oggaa dagalee guuranii
Mana ijaaranan se’ee
Oggaa Barmeelii fidanii
Bishaan waraabanan se’ee
***
Oggaa Wadaroo fidanii
Farda sakaalanan se’ee
Asee yaa kormakoo…..jechuun ibsatan.
Asaffaan calcala Jiboo kg 50 miilarratti baatee mana hidhaatti deebi’e. Yeroo kana warri isa ajjeesuuf baarmeelii fidan Asaffaa miilli isaa hidhaa jiraa….; maaliin nu tuqa jechuun “Siif goone kaa” jedhanii itti qoosuu eegalan. Asaffaan suuta jedhee ulee gabaabduu ilaallatee calcalaan akkuma hidhamee jirutti utaalee akka culullee irra bu’e. Sagal mirgatti, kudhan bitaatti gogombise. Namoota kudha sagal tarree galchee ciciibse. Warri hafan murtii malee ajjeesuun hin danda’amu waan ta’eef….., reebicha cimaa reebaa mana hidhaatti ol darbatan. Badiin isaa kan durii caalaa amma ture.
Abbaan Asaffaa Lammiin malaammaltummaan qarshii kennee mana hidhaatii ilma isaa baasuufis yaalee ture. Asaffaan garuu gootni yoo du’es, du’a hin oolu jechuun, abbaa isaan “Matta’aa hin kenning. Yoo diddee kennite ammoo asii baheen siif godha” jechuun abbaa isaas dhoorke. Dokumentarii seenaa Asaffaa Shaaroo Lammii (DHRTVO, 2006), qopheessan G/Tasfaayee Addamaa.
Abbaan murtii, murtii dhumaa Asaffaa irratti kennuuf amma gara biraatii dhufee jira. Gochaa Asaffaan lukkeelee Hayilasillaasee 19 irratti taasise kana yeroo dhagahu ennasuma halluu diimaa addarratti dibe abbaan murtichaa. Kana jechuun yaa ajjeefamu jechuudha. Yeroo kana Asaffaan “Gaaffiin qaba” jedhe. Abbaan murtichaa gaaffii homaatuu akka irraa hin fuudhamne jala sararee hime. Yaa ta’u malee, ajajaan dhibbaa achi jiru tokko akka gaaffiin irraa fuudhamu waan gaafateef, gaaffiin Asaffaa irraa fuudhame. Asaffaanis, “Ani silaa calcala hangana guddatu kanaan miila hidhamee jiraa akkamiin socho’ee namoota 19 kana gogombisuu danda’a…….?” jedhee gaafate.
Abbaan murtichaas “Hangam ittiin hidhamte?” jedhee deebiseef. “Waggaa Shan” kan jedhu ture deebiin Asaffaa. “Dhugumaa?” “Eeyyee dhuguma” jechuun ragaan ragameef. Yeroo kana abbaan murtichaa halluu diimaa adda isaatti dibe irraa haqe. Gootichaafi ummata Oromoottis qalbiin deebite. Haa ta’u malee, hidhaatti deebi’ee ergasiis mana hidhaatti waggaa 4 f jireenya lafa jalaa….. dukkana dhamdhamaa jiraate.
Asaffaan hidhaa lafa jalaattis erga jireenya ho’ifatee booda, bineensota gubbaa qofa osoo hin taane bineensota lafa jalaanis, dararaan itti hammaachaa dhufe. Guyyootii danuun yaa turuu, guyyaa tokko qofa halkan tokkoon hantuutni itti raphatanii rifeensa mataa irraa fixan. Innis ciisee jiraatti nyaatamee du’uurra jedhee hantuuta sagal harkaan macalaqsee ofirratti ajjeese. Iddoon inni itti hidhamee jiru kun, lafa dukkanaa garasii garanni daagaa waan ta’eef, raammoo fi hantuutni qofti hortee godhatanii jiru. Halkan sururtichi bari’uuf turus seera uumaatu caba waan ta’eef, akka buluttis bulu ni bariitef. Akka bari’eenis iyyee Shaalaqaa Zawudee waamsifate. Shaalaqichis dhufee karra jalaa bane.
Asaffaan hafuura xiiqii fi dallansuun “As hiiqi mee. As koottu” jedhee ofitti yaame. Harkaa fi miila hidhamee jira waan ta’eef utaalee akka hin ciniinne waan beekuuf itti hiiqee “Maali? Maal taate?” Jedheen shaalaqichis. Osoo dirqamni hin qabne ta’ee, Asaffaa onneesaa sanyii Salaaleetu beeka. Asaffaan deebiseefii “Kan si caalutu na argate” jedheen. Shaalaqichis “kan na caalu maali” jedhe sagalee oori’uun itti hiiqee. “kunoo lafa ilaali kaa kan si caalu” jedhe gootichi. Hantuuta duddu’ee lafa ciciisu argee “Ahaa! Hantuutatu na caalaa?” jedhee iccitii dubbiisaa hubatee hidhaatti deebisee, guyyaa shaniif………, buddeena akka dhoorkatamu taasise.
Biyyee of jalaa qotee siphachaa guyyoota Shaniif lubbuu isaa turse gootichi abbaa hiyyeessaa guyyaan qabnaan. Haadha manaa Asaffaa Shaaroo Lammii aadde Tsiggee fi maatiisaa sababa isaan ganamaa galgala reebichi itti hammaate. Dararaan dabaree irratti wal fure. Aadde Tsiggee abbaa manaa kee fidi jechuun reebichaan ilkaanis irraa fixan.
Mana hidhaa Fiicheetti waggaa sagal fixee erga ba’ee booda gara qe’ee isaa ganda Dhaayee Sillaaseetti deebi’ee jireenya isaa itti fufuu eegale. Asaffaan boodarra dhukkubsachaa turee umriisaa waggaa 85 tti guyyaa Haaceen wareegame barii addunyaa tanatti nagaa dhaammachuuf dirqame.
Subscribe to:
Posts (Atom)